Tô Ngọc Vân sinh ra tại Hà Nội trên phố Hàng Quạt vào ngày 15 tháng 12 năm 1906. Cha là Tô Văn Phú và mẹ là Nguyễn Thị Nhớn. Gia đình nội của ông là tiểu tư sản thành thị, trong khi gia đình ngoại nghèo của ông xuất thân từ các nhà Nho học buôn bán nhỏ. Xuất thân từ một gia đình nghèo, Ngọc Vân phải đi làm từ khi còn nhỏ. Từ sáu tuổi trở đi, ông sống như một đứa con nuôi trong gia đình của bà nội và dì của ông vì gia đình ông rất nghèo khó. Ông bị đối xử tồi tệ và chỉ được phép gặp bố mẹ vài lần trong năm.
Những người phụ nữ luôn là nguồn cảm hứng sáng tạo bất tận cho Tô Ngọc Vân. Đối với ông, những bức tranh mà ông vẽ không chỉ tái hiện những vẻ đẹp của hình thể mà còn tượng trưng cho những vẻ đẹp về quan niệm và cuộc sống. Tất cả đều được biến hóa linh hoạt diệu kỳ trong từng nét bút. Trong suốt quãng thời gian hoạt động sáng tạo nghệ thuật, ông đã để lại được rất nhiều tác phẩm ấn tượng. Và các tác phẩm nghệ thuật của ông được chia thành hai giai đoạn chính là từ trước những năm 1945 và sau năm 1945. Tất cả các tác phẩm mà ông để lại đều có những giá trị nhất định và tạo nên tiếng vang lớn cho nền hội họa Việt Nam.
Thiếu nữ bên hoa huệ - 1935
Thiếu nữ bên hoa huệ là một bức tranh đầy chất thơ, ghi lại vẻ đẹp dịu dàng và nội tâm của người phụ nữ Việt Nam trong một khoảnh khắc đời thường. Tô Ngọc Vân không chỉ tái hiện hình ảnh thiếu nữ mà còn khắc họa trạng thái tinh thần của cô: sự trầm tư, sự mơ màng, và vẻ đẹp thuần khiết. Hoa huệ, với sắc trắng tinh khôi, là biểu tượng của sự trong sạch, thanh cao, và thường gắn liền với hình ảnh phụ nữ Việt Nam trong văn hóa truyền thống. Áo dài trắng, một trang phục mang đậm bản sắc dân tộc, càng làm nổi bật vẻ đẹp giản dị và tinh tế của nhân vật.
Bức tranh mang lại cảm giác yên bình và sâu lắng, như một lời mời gọi người xem chậm lại để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của sự giản dị. Tô Ngọc Vân, với cái nhìn hiện đại nhưng vẫn thấm đẫm tinh thần Việt Nam, đã tạo nên một tác phẩm vừa mang tính cá nhân vừa mang tính phổ quát, phản ánh vẻ đẹp của phụ nữ Việt Nam trong bối cảnh xã hội đang thay đổi. Ánh sáng trong tranh không chỉ là yếu tố thị giác mà còn mang ý nghĩa biểu tượng: sự trong lành, sự thanh tao, và sự khởi đầu mới.
Thiếu nữ bên hoa huệ là một tác phẩm xuất sắc của Tô Ngọc Vân, thể hiện tài năng của ông trong việc sử dụng ánh sáng, màu sắc, và bố cục để tái hiện vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Bức tranh không chỉ là một minh chứng cho sự nhạy cảm của Tô Ngọc Vân với văn hóa dân tộc, mà còn là một ví dụ tiêu biểu cho sự kết hợp giữa phong cách phương Tây và tinh thần Việt Nam trong nghệ thuật hiện đại. Với sự dịu dàng trong màu sắc, bố cục hài hòa, và cảm xúc sâu lắng, tác phẩm này mang lại một trải nghiệm thẩm mỹ tinh tế, vừa truyền thống vừa hiện đại. Nó không chỉ là một bức tranh về một thiếu nữ bên hoa huệ, mà còn là một biểu tượng cho vẻ đẹp thanh tao và nội tâm của phụ nữ Việt Nam thời kỳ ấy.
Hai thiếu nữ và em bé - 1949
Hai thiếu nữ và em bé là bức tranh thể hiện vẻ đẹp dịu dàng, thuần khiết và sự gắn kết gia đình của người phụ nữ Việt Nam. Hoa sen, biểu tượng của sự thanh cao và tinh khiết trong văn hóa Việt Nam, không chỉ làm đẹp khung cảnh mà còn mang ý nghĩa tâm linh, gắn liền với hình ảnh người phụ nữ Việt - dịu dàng nhưng mạnh mẽ. Áo dài trắng và vàng, trang phục truyền thống, nhấn mạnh bản sắc dân tộc, trong khi sự hiện diện của em bé gợi lên hình ảnh gia đình ấm áp và sự tiếp nối thế hệ. Bức tranh mang lại cảm giác yên tĩnh và sâu lắng, như một lời mời gọi người xem chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cuộc sống thường nhật và tinh thần Việt Nam.
Tô Ngọc Vân, với cái nhìn hiện đại nhưng thấm đẫm văn hóa dân tộc, đã tạo nên một tác phẩm vừa mang tính cá nhân vừa mang tính phổ quát. Ánh sáng trong tranh không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa biểu tượng: sự trong lành, sự thanh thản, và sự kết nối giữa con người và thiên nhiên. Bức tranh phản ánh tinh thần của mỹ thuật Đông Dương, nơi nghệ sĩ tìm cách hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại, đồng thời gửi gắm thông điệp về sự trường tồn của văn hóa Việt Nam trong bối cảnh lịch sử biến động.
Chợ nổi 1930 - 1935
Chợ nổi khắc họa một cảnh chợ nổi trên sông, một hình ảnh đặc trưng của vùng đồng bằng sông Cửu Long, nơi người dân buôn bán trên thuyền và sống phụ thuộc vào dòng nước. Bức tranh tái hiện các thuyền chở hàng hóa được che bằng mái lá, với những người dân đang hoạt động - một số đứng trên thuyền, một số khác đang giao dịch. Chủ đề này không chỉ phản ánh đời sống lao động hằng ngày của người Việt mà còn thể hiện sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên, đặc biệt là sông nước - một phần không thể tách rời của văn hóa miền Tây. Tô Ngọc Vân, được đào tạo tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, đã vẽ tác phẩm này trong khoảng 1930-1935, khi ông đang khám phá cách kết hợp kỹ thuật phương Tây với bản sắc dân tộc, phản ánh tinh thần của mỹ thuật Đông Dương trong bối cảnh thực dân Pháp.
Tác phẩm phản ánh sự nhạy cảm của Tô Ngọc Vân với đời sống dân gian, đồng thời thể hiện tài năng của ông trong việc kết hợp kỹ thuật phương Tây với bản sắc Việt Nam. Ánh sáng trong tranh không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa biểu tượng: sự sống, sự năng động, và sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên. Bức tranh là một minh chứng cho tinh thần của mỹ thuật Đông Dương, nơi nghệ sĩ tìm cách tôn vinh văn hóa dân tộc trong bối cảnh thực dân.